راهکار های بهبود بیان و سخنوری 

فن بیان مهارتی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است . این مهارت برای ارتباط انسان ها با یکدیگر اهمیت زیادی دارد ؛ چرا که نه فقط مهارت های سخن گفتن بلکه زبان بدن و نوع رفتار با دیگران را نیز شامل می شود. به همین دلیل هم نه تنها برای سخنرانان و گويندگان بلکه برای همه افراد یک جامعه آموزش آن الزامی است ؛ چرا که در جامعه اکثر مشاغل و افراد با این مهارت مهم  سر و کار دارند .

پس در این مقاله همراه ما باشید تا با اهمیت فن بیان بیشتر آشنا شده و  راهکارهای بهبود بیان و سخنوری را نیز فرا بگیرید . 

اهمیت فن بیان و سخنوری 

شما هم اگر سری به آگهی های استخدام زده باشید حتما متوجه اهمیت مهارت فن بیان در این زمینه شده اید . اکثر شرکت ها و سازمان ها داشتن فن بیان خوب را از اولویت های استخدام خود قرار داده اند؛ چرا که این مهارت می تواند برای آنها بسیار سودآور باشد .

به عنوان مثال در زمینه فروش محصول یا خدمات ، کارمندان باید بلد باشید که چطور آن محصول را به مشتریان ارائه دهند. هم جنین زمانهایی که قرار است سخنرانی یا ارائه ای داشته باشید ، هرچقدر هم که محتوای جذابی آماده کنید اگر نتوانید آن را به خوبی ارائه دهید سخنرانی موفقی نخواهید داشت .

حتی در جمع خانواده ها نیز کمبود این مهارت حس می شود . بسیاری از فرزندان نمی توانند با والدین خود به خوبی ارتباط بگیرند و درست خواسته های خود را بیان کنند . یا حتی خیلی از پدر مادرها نمی توانند یک گفتگوی صمیمانه و بدون چالش با فرزند خود داشته باشند . همه این موارد به این دلیل رخ می دهند که مهارتی به نام فن بیان در بین افراد جامعه دیده نمی شود یا افراد بسیار محدودی به آن مسلط هستند .

شما هر چقدر زیباتر و شمرده تر صحبت کنید کلامتان نافذ تر شده و تاثیر بیشتری خواهد گذاشت . در نتیجه روابطتان با دیگران نیز بهتر و بهتر خواهد شد . پس در هر جایگاهی که باشید باید به تکنیک های فن بیان مسلط شوید تا بتوانید ارتباطات موثری برقرار کنید و طعم موفقیت را بچشید. 

در طول زندگی روزمره شما با افراد مختلفی در جامعه سر و کار خواهید داشت . نوع رفتار و گفتارتان با آنها بسیار اهمیت دارد ؛ چرا که همین روابط هستند که شما را به موفقیت یا عدم موفقیت می رسانند . 

دلایل اهمیت فن بیان چیست ؟ 

• می توانید به‌ طور دقیق موضوع مورد بحث را برای دیگران روشن کنید

• در مخاطب تاثیر گذاشته و او را متقاعد کنید

• مخاطب را به انجام کاری وادار کنید (کاری که یا به نفع شما و یا به نفع خود مخاطب باشد)

• با صحبت‌هایتان مخاطب را سرگرم کنید

• واضح و رسا صحبت کنید تا سوء تفاهمی ایجاد نشود

• فروش بیشتری داشته باشید 

• ارتباطات بیشتر و موثرتری برقرار کنید 

• مورد احترام واقع شوید 

• از عقیده خود به درستی دفاع کنید 

• مخالفت خود را راحت تر ابراز کنید 

• و ….

راهکارهای بهبود بیان سخنوری  

• شمرده شمرده صحبت کردن 

در بیان کلمات عجله نکنید . کلمات و جملات را شمرده شمرده ادا کنید تا مخاطب به درستی متوجه منظور شما بشود . اجازه دهید افرادی که دیرتر مطالب را درک می‌کنند نیز بتوانند با شما همراه شوند. در ضمن هنگامی‌که شمرده صحبت می‌کنید فرصت این را دارید که روی صحبت‌های خود نیز فکر کنید و تمرکز لازم را داشته باشید. 

البته منظور از شمرده حرف زدن این است که نه آنقدر آرام صحبت کنید که مخاطب کلافه شود و نه آنقدر تند تند حرف بزنید که اصلا حرف هایتان را نفهمد . سعی کنید در عین حالی که کلمات را کامل ادا می کنید ، به صحبت های خود شور و اشتیاق هم بدهید تا یکنواخت و کسل کننده نباشد. 

برای اینکه متوجه شوید شمرده شمرده صحبت می کنید یا خیر، کافی است صدای خود را در حین صحبت کردن ضبط کنید و بارها و بارها آن را گوش دهید . با این کار متوجه اشتباهات خود خواهید شد و می توانید آنها را اصلاح کنید. 

• برنامه ریزی

قبل از اجرا حتما برنامه ای برای حفظ تمرکز مخاطبان خود داشته باشید. آنها به راحتی حواسشان پرت می شود ؛ مخصوصا اگر صحبت های شما جذبشان نکند . پس اول از همه محتوای جذاب و خوبی تهیه کنید و سپس برنامه ای بچینید تا سخنرانی شما مرتب و منسجم برگزار شود . برنامه ریزی داشتن هم تمرکز شما و هم مخاطبانتان را حفظ می کند . 

برای بهتر شدن سخنرانی ابتدا تمام ایده هایی که به بهبود آن کمک می کند را لیست کنید . قبل از اجرا هم بارها آنها را تمرین کنید و حرکات و متن خود را اصلاح کنید. با این کار شانس موفقیت سخنرانی را بالا خواهید برد.

• اعتماد به نفس 

به حرف های خودتان اعتماد داشته باشید؛ در این صورت است که مخاطب حرف هایتان را باور می کند و با دقت بیشتری به آنها گوش می دهد.

برای اینکه این اطمینان را به مخاطب نشان دهید ابتدا صحبت تان را با صدای رسا و مطمئن شروع کنید . اجازه دهید شوق و اشتیاق در صدایتان مشخص باشد . از روزمره خود صحبت کنید و از داستان هایی که قابل درک و باور هستند . یادتان باشد در حین صحبت بریده بریده حرف نزنید. اگر شل و بی هدف صحبت کنید دیگران کاملا متوجه می شوند و دیگر رغبتی برای شنیدن ادامه حرف هایتان نخواهند داشت . 

اعتماد به نفس به شما کمک می‌کند که به سخنان خود ایمان داشته و قرص و محکم آن‌ها را بیان کنید. پس سعی کنید آنقدر اطلاعات در مورد موضوع بحث تان به دست آورید که هنگام سخنرانی از صحبت‌های خود اطمینان کامل داشته باشید. یقین داشته باشید که در این حالت حس اطمینان شما به دیگران نیز منتقل می‌شود. 

زمانی که از شما سوال می‌پرسند بهتر است که قاطعانه جواب دهید. اگر منبع اطلاعاتی قوی در مورد سخنان خود داشته باشید می توانید محکم و با قاطعیت پاسخ دهید . حتی اگر قسمتی از صحبتهای خود را با منبع دقیق و اطلاعات کافی ارائه نمی‌دهید، سعی کنید از واژه‌هایی مانند فکر می‌کنم، احتمال می‌دهم و… استفاده کنید. 

• تعامل با مخاطب 

درست است که سخنرانی را یک نفر بر عهده دارد ولی برگزاری یک سخنرانی خوب ، یک کار تیمی است . برای موفقیت در انجام آن نیز باید همکاری متقابل وجود داشته باشد . حتی اگر کاملترین اطلاعات را در اختیار دارید باز هم باید با مخاطب تعامل داشته باشید و خود محور نباشید (حتی در تعریف کردن یک خاطره از خود) .

برای تعامل بیشتر با مخاطب می توانید آنها را به روی سن دعوت کنید و یا خودتان بین مخاطبان بیایید و صحبت را ادامه دهید . همچنین می توانید در حین صحبت به جای کلمه (من) از (ما)  و افعال جمع استفاده کنید. این کار صمیمیت شما با مخاطب را نشان می دهد . 

• مطالعه 

در مورد موضوعی که قرار است صحبت کنید حتما از قبل به اندازه کافی مطالعه و تحقیق داشته باشید . این کار به شما کمک می کند تا با اعتماد به نفس کافی صحبت کنید و بدون نگرانی به تمام سوالات مخاطبان‌  پاسخ دهید. اگر مطالعه زیاد داشته باشید می توانید از نقل‌قول‌ها و تحقیقات دیگران هم در صحبت‌های خود استفاده کنید .

البته این را فراموش نکنید که شما نباید فقط در حیطه کاری خود مطالعه کنید ؛ مطالعه شما باید در زمینه های مختلف باشد تا اطلاعات گسترده تری کسب نمایید . سعی کنید با اساتید مختلف صحبت کنید و کتاب های پیشنهادی آنها را نیز مطالعه نمایید . به روز ترین اطلاعات را کسب کرده و از آنها در سخنرانی خود استفاده نمایید .

مطالعه بیشتر به شما کمک می کند تا دایره لغات خود را نیز گسترده تر کرده و بهتر و روان تر صحبت کنید . برای افزایش دایره لغات حتما کلمات جدیدی که در طول روز می شنوید را یادداشت کنید ؛ مترادف ها و متضادها را هم در بین کلمات بیابید و به طور آگاهانه آنها را در گفتگوهای روزمره خود به کار ببرید .

• فروتنی

در طول صحبت فروتن باشید و از خودپسندی پرهیز کنید . از خودتان بیش از حد تعریف نکنید چرا که مخاطب را از شما دور می کند .

سعی کنید برای ایجاد جوی صمیمی و به دور از خود بزرگ بینی از فعل های جمع و کلمه ما به جای من استفاده نمایید . در طول سخنرانی هم لزومی ندارد رزومه کامل خود را ارائه دهید؛ فقط بخش هایی از آن را در حین تعریف داستان و مثال می توانید بیان کنید . 

• لبخند زدن 

تاثیر لبخند در ذهن مخاطب بسیار زیاد است؛ حتی صدا و لحن شما را نیز جذاب تر می کند . بهتر است بدانید صدای شما در حین لبخند واضحتر و شفاف تر به گوش می رسد . 

پس در طول روز تمرین کنید که مدام لبخند به لب داشته باشید و آن را به عادتی برای خود تبدیل کنید . اگر این کار برای شما سخت است می توانید چند بار در طول روز این تمرین را انجام دهید : خودکاری را بین دندان های خود قرار داده تا صورت حالت لبخند به خود بگیرد . وقتی جلوی آینه تمرین سخنرانی می کنید حواستان باشد که با لبخند آن را اجرا کنید .

• بهبود تنفس 

اگر قصد دارید فن بیان قوی و مناسبی داشته باشید، باید تنفس صحیح شکمی یا دیافراگمی را به خوبی بیاموزید. تنفس شکمی به این صورت است که در هنگام دم، اکسیژن را به درون شکم خود فرستاده و در بازدم آن را خالی می‌کنید. به بیان دیگر به جای باد کردن شش‌ها، باید شکم را باد کنید.

برای تمرین درست این نوع تنفس به پشت دراز بکشید و کف پاهای خود را روی زمین قرار دهید و در این حالت تنفس شکمی انجام دهید.

• کنترل حجم صدا 

برای اجرای یک سخنرانی باید بتوانید صدای خود را به درستی کنترل کنید . صدا باید به گونه ای باشد که همه شنوندگان به خوبی آن را بشنوند . همچنین تا انتهای سخنرانی نیز قدرت خود را از دست ندهد . البته در همین حین دقت داشته باشید که صدا نباید در طول صحبت یکنواخت باشد . برای جلوگیری از این حالت می توانید نکات مهم صحبت خود را هر از گاهی با صدای کمی بلند تر بیان کنید تا توجه مخاطب جلب شود . 

بهترین تمرین برای کنترل حجم صدا تمرین پرتاب صدا است . به این صورت که در اتاقی بنشینید و فرض کنید در قسمت های مختلفی از آن افرادی نشسته اند . حالا برای آنها سخنرانی کنید . لحن شما باید به گونه ای باشد که تمام این افراد که در فاصله های مختلفی نسبت به شما نشسته اند صدای شما را رسا و خوب بشنوند.

به جای این افراد می توانید گوشی های موبایلی را در قسمت های مختلف بگذارید و صدای خود را ضبط کنید . بعد از شنیدن صدای خود متوجه خواهید شد که حجم صدا در هر نقطه ای به چه شکل است و می توانید به خوبی آن را اصلاح کنید . 

• کنترل زبان بدن 

در حین سخنرانی مراقب حرکات بدن خود باشید . بیش از اندازه تکان نخورید چون هم نفس شما را می گیرد و هم اینکه شما را بی اعتماد به نفس و مضطرب نشان می دهد . کم تحرکی هم مخاطب را کسل می کند . در هر حال باید به نوع نشستن و ایستادن و کلا حرکاتی که انجام می دهید دقت کافی داشته باشید . 

زبان بدن هم درست مثل سخنان ما حرف می زند و به مخاطب پیام هایی را منتقل می کند . 

در هنگامی‌که به صحبت‌های دیگران گوش می‌کنید زبان بدن آنها را ببینید و آنهایی که برایتان جذاب هستند را یادداشت کرده و در زمانی که موقعیت آن مناسب است به تمرین آن‌ها بپردازید. زبان بدن معمولاً پس از مدتی به صورت ناخودآگاه در می‌آید و شما آن را ناخواسته تکرار می‌کنید. پس زبان بدن خود را هدفمند برنامه ریزی کنید تا زمانی که سخن می‌گوید خود به خود آنها را اجرا کنید.
کارهایی مانند استفاده از دست‌ها، ارتباط چشمی، تکان دادن سر، لبخند، اخم و حرکاتی که همزمان با سخن گفتن اتفاق می‌افتند، همگی جزو زبان بدن شما محسوب می‌شود. روی آن‌ها کار کنید و حرکاتی جذاب و به موقع انجام دهید.

•  وضوح کلام 

در فن بیان آنچه اهمیت دارد انتقال پیام است . پس باید کلام شما به عنوان گوینده کاملا واضح و شفاف بیان شود . در گفتگوهای دوستانه و خانوادگی نیز باید صحبت ها به نحوی ادا شوند که افراد دقیقا متوجه منظور شما شوند . در غیر این صورت با کنایه و دوپهلو حرف زدن ، فقط سوءتفاهم ها بیشتر می شود . پس سعی کنید از لغات ساده و قابل فهم استفاده کنید تا شنونده دقیقا متوجه منظور شما شود .

در حین سخنرانی هم برای اینکه مخاطب به درستی منظور شما را متوجه شود باید واضح صحبت کنید  . یعنی ابتدا در مورد موضوع مورد بحث به خوبی تحقیق کرده باشید و به تمام جزئیات و زیر و بم آن آشنا شده باشید ، سپس آن را برای مخاطب بیان کنید . اگر برای خودتان گنگ و نامفهوم باشد چطور می توانید آن را برای دیگران شرح دهید . 

برای بیان واضح می‌توانید موارد مشابه و مرتبط با موضوع را مقایسه و مورد بحث قرار دهید؛ از بیان اصطلاحات تخصصی دوری کنید تا ذهن مخاطب قفل نشود؛ از تصویرسازی ذهنی کمک بگیرید مثلا از نمودار، تصویر و یا فیلم برای درک بهتر صحبت‌هایتان استفاده کنید؛ صحبت‌های خود را با بیانی متفاوت دوباره تکرار کنید تا واضح تر شوند ؛ از این شاخه به آن شاخه نپرید و از همه مهم‌تر در متن سخنرانی خود از مثال‌ها و داستان‌های زیادی استفاده کنید.

• تمرین

برای تقویت فن بیان و مهارت های ارتباطی باید بسیار زیاد تمرین کنید . تمرین های مختلف و متنوعی وجود دارد که یکی از این آنها، تمرین جلو آینه است . به این صورت که جلوی آینه بایستید و صحبت کنید . در همین حین نوع حرف زدن ، زبان بدن ، نحوه ایستادن و … را چک کنید . هر کدام از این موارد که اشکالی داشت را اصلاح نمایید . 

هم زمان صدای خودتان را نیز ضبط کنید که بعدا با گوش دادن به آن به اشکالات کلامی خود نیز پی ببرید . تا می توانید این تمرین را انجام دهید ؛ چرا که باعث می شود به اندازه کافی روی مطالب مسلط شده و بتوانید در حین اجرا استرس خود را کنترل کرده و محکم و با اطمینان صحبت کنید .

• مراقبت از صدا

برای بهبود فن بیان باید با صدای خود مهربان باشید از رفتارهایی که باعث می شوند به تارهای صوتی شما آسیب وارد شود پرهیز کنید . کارهایی مثل سیگار کشیدن ، جیغ زدن ، خوردن غذاهای تند  و … صدای شما را از بین می برند.

• استفاده از تکنیک های گویندگی 

یکی از راه های تقویت بیان به کار بردن تکنیک های گویندگی است . از مهمترین تکنیک های گویندگی می توان به حذف تکه کلام ها اشاره کرد. تکه کلام ها کلماتی هستند مثل عرض کنم ، دقیقا و مثلا و … که ممکن است شما به وفور در بین صحبت هایتان از آنها استفاده کنید. این واژه ها در شنونده حس منفی نسبت به صحبت های شما ایجاد می کنند و جذابیت سخنرانی شما را کاهش می‌دهند. تکه کلام ها به مخاطب این پیام را می رسانند که شما تمرکز و تسلط کافی برای ارائه مطالب را ندارید.

شما با ضبط صدای خود می توانید متوجه شوید که تکه کلام دارید یا خیر . اگر این مشکل را داشتید ، برای رفع آن کشی را به مچ دست‌تان ببندید و در حین حرف زدن اگر از تکه کلام ها استفاده کردید کش را محکم بکشید. این کار به ذهن شما می‌فهماند که استفاده از این کلمه مساوی است با تنبیه. در نتیجه به مرور زمان از این تیکه کلام استفاده نخواهید کرد.

یک راه دیگر برای حذف تکه کلام ها سکوت است . یعنی اگر در حین حرف زدن کلمات را فراموش کردید و یا نتوانستید جایگزینی برای آنها پیدا کنید ، مکث کنید. سکوت خیلی بهتر از بیان تکه کلام ها است . این تمرین به شما کمک می کند تا شمرده شمرده هم صحبت کنید.

• سرعت مناسب کلام 

در حین سخنرانی باید بتوانید با جملات بازی کنید . صدای خود را کم و زیاد کنید تا توجه مخاطبان را به خود جلب نمایید.  از طرفی هم دقت کنید که خیلی کند و یا خیلی تند حرف نزنید. 

برای اینکه سرعت مناسب برای صحبت کردن را پیدا کنید بهتر است اول صدای  خود را ضبط کنید و چندین بار با دقت به آن‌ گوش دهید. با این روش به خوبی می‌توانید تشخیص دهید که برای جلب‌توجه و بیان درست منظور خود به مخاطب بهتر است کدام جمله را با کدام سرعت بیان کنید . همچنین می توانید خود را در مقام افراد بلند مرتبه مانند رئیس‌جمهور، وزیر و مدیر عامل یک شرکت و… . تصور کرده و سعی کنید در جایگاه آن‌ها سخنرانی کنید.

تمرین دیگر این است که  کتاب‌های کودکان را با صدای بلند بخوانید. این‌گونه کتاب‌ها به دلیل تصویرها و متن‌های پراکنده‌ای که دارند در آرام صحبت کردن شما بسیار موثر هستند. سعی کنید متن‌هایی از کتاب مورد علاقه خود را هم  بخوانید و ضبط کنید و آن را برای دوستانتان ارسال کنید تا به شما بازخورد دهند. 

در ضمن فراموش نکنید که  سخنرانی‌های افراد بزرگ را با دقت ببینید و بشنوید . سعی کنید از آنها الگو بگیرید و در زمان تمرین هم مانند آن‌ها صحبت کنید.

• مدیریت استرس 

از مهمترین نکاتی که در حین اجرا باید به آن توجه کرد مدیریت و کنترل استرس است . اگر استرس خود را کنترل کنید، لرزش صدایتان حذف شده و محکم و با اطمینان حرف خواهید زد. مطالب را نیز فراموش نخواهید کرد و بدون شک ارائه خوبی خواهید داشت. 

• برقراری ارتباط چشمی 

از الزامات سخنرانی ارتباط چشمی با مخاطب است . اگر این مهارت را به خوبی آموزش نبینید و تمرین نکنید، به راحتی حواستان پرت خواهد شد و مخاطب هم این موضوع را متوجه شده؛ در نتیجه به سخنان شما توجهی نمی کند. 

برای اینکه اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید و تمرینات مربوط به آن را یاد بگیرید توصیه می کنیم مقاله  مهارت گوش کردن و ارتباط چشمی را مطالعه فرمایید.

• شنونده خوبی باشید 

برای این که گوینده خوبی باشید، ابتدا باید شنوندگی خود را تقویت کنید. در هر کاری استفاده از تجربه دیگران می‌تواند موثر باشد. هنگامی‌که شنونده خوبی باشید، می‌توانید نکات مهمی را از نحوه بیان دیگران متوجه شوید و در مواقع لزوم از آن‌ها استفاده کنید.

• داستان سرایی

داستان سرایی سبب می‌شود تا حرف‌های شما بهتر فهمیده شود یا شنونده‌ها از صحبت‌هایتان خسته نشوند. پس بهتر است بین صحبت‌های خود مثال بزنید و داستان‌سرایی کنید. به خصوص در سخنرانی‌های طولانی مدت که ممکن است شنونده‌ها حوصله شان سر برود داستان سرایی می‌تواند یک بار دیگر آنها را به نشاط اولیه سخنرانی بازگرداند. 

برای اینکه شنوندگان مفهوم بعضی از سخنانتان را متوجه شوند، از مثال و داستان استفاده کنید. مثال زدن می‌تواند بسیار موثر باشد. هنگامی‌که مبحث خود را با داستان سرایی همراه می‌کنید مخاطب بهتر منظورتان را درک می‌کند و می‌فهمد که شما دقیقاً چه می‌گویید.

• مدیتیشن

اگر احساس می‌کنید اعتماد به نفس کافی ندارید و یا ترس بر شما غلبه کرده است، بهتر است قبل از اینکه وارد جلسه سخنرانی خود شوید مدیتیشن کنید. ریلکس کردن قبل از برنامه‌هایی که می‌خواهید اجرا کنید می‌تواند بسیار مفید باشد.
این کار به شما کمک می‌کند تا بر خود مسلط تر باشید و بتوانید احساسات خود را نیز کنترل کنید.